महेश श्रेष्ठ । टोक्यो । जापानको टोक्यो शहर र यसका वरपरका क्षेत्रहरूमा पनि केही दशकअघि सम्म बाढी र डुवानको समस्या थियो। सन् १९६० मा निर्माण सम्पन्न अरकावा नदी दोस्रो मार्ग, सन् २००६ मा निर्माण सम्पन्न भूमिगत निकास प्रणाली (Underground Discharge Channel) लगायत अन्य उपायहरू लागू गरेपछि टोक्योको बाढी र डुवानको समस्या समाधान भएको हो।

जापान सरकारले टोकियोमा बाढी नियन्त्रण गर्न ठूलो मात्रामा पूर्वाधार परियोजनाहरू र विभिन्न उपायहरू लागू गरेको छ। नेपालले पनि वाढी नियन्त्रण र डुवान समस्या समाधानमा जापानको यस अनुभववाट केही Reference लिन सक्ने उद्देश्यले जापानले वाढी नियन्त्रण अनि डुवान समस्या समाधानका लागि लिइएका प्रमुख उपायहरू तल उल्लेख गरिएकोछ ।

तल उल्लेख गरिएका उपायहरुले नदीको वाढी नियन्त्रण मात्र होइन, सुख्या याममा पनि नदीको वहाव वढाइ नदीमा नौका विहार गर्न पनि सकिन्छ । संसारको जुनसुकै सुन्दर शहरका नदी किनारहरु सवै भन्दा वढी मनमोहक र पर्यटकिय स्थल हुने गर्दछन् । वर्षायाममा हुने गरेको वाढी र डुवान समस्यालाई समाधान गर्दै ,वागमति, विष्णुमति लगायतका काठमाण्डौ उपत्यकाका नदीहरुलाई पनि मनमोहक पर्यटकिय स्थल वनाउन सकिन्छ कि ?

उपायहरु:
१. Underground Discharge Channel (मेट्रोपोलिटन एरिया बाह्य भूमिगत निकास प्रणाली (G-Cans परियोजना)
– यो संसारको सबैभन्दा ठूलो भूमिगत बाढी व्यवस्थापन प्रणालीहरूमध्ये एक हो।
– टोकियोको उत्तरमा रहेको साइतामा प्रिफेक्चरमा अवस्थित यस प्रणालीमा विशाल भूमिगत कुवा, सुरुङहरू, र ठूलो पानीको ट्याङ्की (“भूमिगत मन्दिर” भनिने) समावेश छन्।
– अत्यधिक वर्षात् हुँदा, टोकियोको नदी र ढल प्रणालीको अतिरिक्त पानीलाई भूमिगत भण्डारण प्रणालीमा पठाइन्छ र त्यसपछि एदो नदीमा निकालिन्छ, जसले गर्दा टोकियोमा बाढीको जोखिम कम हुन्छ।
२. River Flood Management (अरकावा र सुमिदा नदी बाढी व्यवस्थापन)
– अरकावा नदीमा एक Secondary Channel छ, जुन बाढीको पानीलाई टोकियोका जनघनत्व भएका क्षेत्रहरूबाट टाढा हटाउन प्रयोग गरिन्छ।
– सुमिदा नदीमा पनि बाढीको स्तर बढ्दा नियन्त्रण गर्न बलियो बाँध र अवरोधहरू बनाइएको छ।
३. Flood Gates and Sluice Systems (फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू)
– टोकियोमा नदीका मुख र नहरहरूमा धेरै फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू छन्, जसले ज्वारभाटा र उच्च जलस्तरलाई नियन्त्रण गर्छ।
– उदाहरणका लागि, इवाबुची स्लुइस गेटले टोकियोको उत्तरी भागलाई बाढीबाट जोगाउन नदीको पानीको प्रवाहलाई व्यवस्थापन गर्छ।
४. Sea walls and Levees (समुद्री पर्खाल र बाँधहरू)
– आँधीबेहरी र सुनामीको जोखिमबाट बच्न, टोकियो खाडी समुद्री पर्खाल र बाँधहरूले घेरिएको छ।
– यी संरचनाहरूले कम उचाइ भएका क्षेत्रहरू र शहरका महत्त्वपूर्ण पूर्वाधारलाई तटीय बाढीबाट जोगाउँछन्।
५. Reservoirs and pumping systems (वर्षा पानीको भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू)
– टोकियोमा धेरै भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू छन्, जसले अत्यधिक वर्षात् हुँदा अतिरिक्त पानी भण्डारण र नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।
– यी सुविधाहरू G-Cans परियोजना र अन्य बाढी नियन्त्रण प्रणालीहरूसँग मिलेर काम गर्छन्।
६. River Widening and Deepening (नदी विस्तार र गहिरो बनाउने)
– सरकारले टोकियो वरपरका प्रमुख नदीहरूलाई विस्तार र गहिरो बनाएको छ, जसले गर्दा भारी वर्षात् भएको बेला बढी पानीको प्रवाह सम्भव बनाउँछ र नदीले बग्न सक्ने जोखिम कम गर्छ।
७. Urban Planing and Land use regulations (शहरी योजना र भूमि प्रयोग सम्बन्धी नियमहरू)
– जापानले संवेदनशील क्षेत्रहरूमा बाढीको क्षति कम गर्न कडा क्षेत्रीय कानुन र निर्माण नियमहरू लागू गरेको छ।
– टोकियोका केही विशेष क्षेत्रमा निर्माणमा कडा नियमहरू लागू गरिएको छ ताकि संरचनाहरू बाढी प्रतिरोधी बनून्।